Reading between the Lines: A Closer Look at the First Hawaiian Primer (1822)

Abstract

Na ka puke liʻiliʻi The Alphabet (i kākau ʻia e ka poʻe mikionali ma ka MH 1822) i waele i ke ala e hulihia aʻe ai ka ʻike a me ka moʻomeheu kuʻuna o kānaka ma o ia mea he ʻike palapala. Ua hōʻike ʻia mai ma nā palapala like ʻole o ia au ka moʻolelo o ke paʻi a hoʻolaha ʻia ʻana o ua puke liʻiliʻi nei a me ke ʻano i loli iho ai ka noʻonoʻo ʻana o ka poʻe e aʻo mai ana i kona mau ʻaoʻao. Akā, a hiki i kēia manawa, ʻaʻole i wehewehe ʻia mai ka ʻiʻo o ia puke a me ke ʻano i hoʻonohonoho ʻia ai. Nānā ʻia ma kēia ʻatikala noiʻi ia mau hiʻohiʻona ma ka pōʻaiapili pālua, ʻo ia hoʻi ke kālaiʻōlelo a me ka moʻolelo o ia au. Hōʻike pū ʻia ma ʻaneʻi ke ʻano i akakuʻu iho ai ka pīʻāpā mua loa i pehu wale i nā koneka he iwakālua a koe mai nā koneka ʻewalu o kēia au. Ma o ka hoʻohālikelike ʻana iā The Alphabet me nā puke aʻo kākau na ko ʻEnelani, na ko ʻAmelika hoʻi, ma ka pau ʻana o ke kenekulia ʻumikumamāwalu, maopopo koke ke kumu i kālele nui ʻia ai ka ʻike hakina ʻōlelo a me nā ana kālele ʻōlelo (pili he ʻumi o nā māhele ʻumikumamālima o ia puke liʻiliʻi i ia mau kumuhana ʻelua). Ke ʻōlelo hou ʻia nā lula o The Alphabet ma ka ʻōlelo kālaiʻōlelo o nēia au e holo nei, i loko nō o ke kamaʻāina ʻole o ia poʻe mikionali i ke ʻano nui o ka ʻokina me ke kahakō ma ka puana ʻōlelo Hawaiʻi, ua lohe ʻia nō naʻe e ko lākou pepeiao nā loli ma ka helu hakina ʻōlelo, ka pana hoʻi o ka leo, ke loaʻa mai ka ʻokina paha, ke kahakō paha. Ma ka pau ʻana o nēia ʻatikala, kilo ʻia nā hopunaʻōlelo he ʻuʻuku i loaʻa ma nā māhele hope ʻelima o The Alphabet, kahi e puka mai ai ka manaʻo, ʻaʻole i paʻa loa ka ʻike ʻōlelo kanaka a ua poʻe mikionali lā ma hope o ʻelua makahiki ma Hawaiʻi nei; he ʻike ʻōlelo a pilinaʻōlelo e ulu aʻe ana ma ka holo ʻana mai o nā makahiki.