urn:nl-mpi-tools-elan-eaf:60959891-8a2d-4723-8658-b3f2f658cdfd
1246
JP: John Moses Puha
LK: Larry Lindsey Kauanoe Kimura
IN: Ida Kapuʻihilani Feary-Milton Nāone
HR: Hīnano Rodrigues
KS: Kalena Glenn Silva
AR: ʻAʻala Roy
mk: Mea Kelepona
:LA Louis Johnson ʻAilā
:HM1 Henry Hanalē Haʻehaʻe Kaukau Meheʻula
:m1 ʻaʻole i ʻike ʻia ʻo wai ka inoa o kēia kāne kelepona
:KA Kōleka ʻĀwai
:M R Māhela ʻĀwai Rosehill
# This is Hawaiian tape HV 24 reel 26.
JP is from Olowalu, Maui, where he was born and raised. He talks about the school at Olowalu.
JP talks about his music. Pāpā Almeida taught him how to play.
JP talks about his song “ʻUʻina.”
JP talks about Waikapū and others of the four waters of Maui.
# The Gas Company and the gas appliance dealers in Hawaiʻi are pleased to present an hour devoted to the Hawaiian language. The program is produced by students of the University of Hawaiʻi's Hui Aloha ʻĀina Tuahine. And now, Ka Leo Hawaiʻi.
# The sound of aloha. In Honolulu, radio 1420 KCCN.
# You are listening to Ka Leo Hawaiʻi, produced by students of the University of Hawaiʻi's Hui Aloha ʻĀina Tuahine. This program is brought to you as a public service of The Gas Company and the gas appliance dealers in Hawaiʻi. And now, back to Ka Leo Hawaiʻi.
# You have been listening to Ka Leo Hawaiʻi, produced by students of the University of Hawaiʻi's Hui Aloha ʻĀina Tuahine. This program has been brought to you through the courtesy of The Gas Company and the gas appliance dealers in Hawaiʻi. Be sure to tune in again next Tuesday, at eight p.m. for another hour of Ka Leo Hawaiʻi.
# This is the end of Hawaiian tape HV24 reel 26.
Hui Aloha ʻĀina Tuahine
> Hui Aloha ʻĀina Tuahine, he inoa
Hui Aloha ʻĀina Tuahine, ʻeā ʻeā
Ka hui nō ka ʻoi ma ke Kulanui o Hawaiʻi
Hui Aloha ʻĀina Tuahine, ʻeā ʻeā
Henehene Kou ʻAka
> Kakaʻako mākou
ʻAi ana i ka pipi stew
He mea maʻamau ia
For you and I
Kaʻa uila mākēneki
Hōʻoniʻoni i ke kino
He mea maʻamau ia
For you and I
Henehene kou ʻaka
Kou leʻaleʻa paha
He mea maʻamau ia
For you and I
Hāʻina mai ka puana
Kou leʻaleʻa paha
He mea maʻamau ia
For you and I
Hāʻina mai ka puana
Kou leʻaleʻa paha
He mea maʻamau ia For you and I
Ua Noho Au A Kupa
> Ua noho au ^^^
Ua noho au a kupa i kou alo
A kamaʻāina i kou le^^
Hawaiʻi Aloha > E Hawaiʻi e kuʻu one hānau ē, hānau ē
Kuʻu home kulaiwi nei
ʻOli nō au i nā pono lani ou, lani ou
E Hawaiʻi, aloha ē
E hauʻoli e nā ʻōpio o Hawaiʻi nei, ʻOli ē, ʻoli ē, ʻoli ē, ʻoliʻoli ē
Mai nā aheahe makani e pā mai nei, pā mai nei Mau ke aloha no Hawaiʻi
E nā pua o ka ʻāina, ʻo ka lehua, ka lokelani, ke kukui, ke kaunaʻoa, ka ʻilima, ka mokihana, me ka pūpū. E lei kākou i ko kākou mau lei haʻaheo i mae ʻole ka nani. E lei kākou i nā lei a nā kūpuna. A e mānai aʻe hoʻi i nā pua malihini. E haku like i ka nani o nā pua i hala me ka nani o nā pua o kēia au. Mahalo nui kēia hui hou ʻana o kākou ma kēia papahana hoʻolele ʻo Ka Leo Hawaiʻi. A ʻo ka hoa kipa o kēia ahiahi, he keonimana, he kupa o ka ʻāina. ʻO Mr. John Moses Puha. Aloha nui kākou. A pehea ʻoe i kēia ahiahi?
ʻAe.
ʻAe. ^^^
Nānā ʻoe.
ʻAe. Hiki nō iā ʻoe ke walaʻau me ka lehulehu i kēia ahiahi,
mai Hawaiʻi a Niʻihau. Mahalo nui i kou hele ʻana mai i kēia ahiahi.
ʻAe.
Mahalo nui. A, e ʻoluʻolu ʻoe e haʻi mai i kou one hānau?
I Olowalu, Maui?
A, i ka makahiki hea ʻoe i hānau ʻia ai?
Auē. A ʻehia ou makahiki i kēia manawa?
Kanawalu kūmāwalu?
A, paʻa nō ʻoe?
^^^
ʻAe. He mea kēlā e,
mau ana nō kou ʻōpiopio
^^^
ʻAe. ^^^
ʻAe.
Well, mahalo i kēia lokomaikaʻi ou.
A ʻo wai ka inoa o kou mau kūpuna?
A, ʻo kou mau mākua nō hoʻi,
ʻAe.
ʻĒ.
ʻO Moke Puha?
ʻO Kaʻiu.
No Maui nō lāua?
No, no Maui, Honokōhau.
ʻAe.
ʻŌ, no Oʻahu nei?
ʻĒ. A ʻo kou mau kūpuna?
ʻAʻohe nō ma^^,
ʻĒ.
Pehea, ʻō^^, he inoa nō ko kēlā ʻaoʻao o Maui? Kēlā ʻaoʻao ʻo Olowalu, me Lāhaina mā?
He inoa nui nō ko kēlā ʻaoʻao o Maui? ʻAʻohe?
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻAe, ʻae.
ʻAe.
ʻAe.
ʻAe.
ʻĒ. ʻO //Nā Wai ʻEhā\\ o kēlā ʻaoʻao.
ʻAe. ^^^ A, i hea ʻoe i hoʻonaʻauao ʻia ai?
I Olowalu.
ʻO Hoʻopiʻi?
ʻAe.
ʻĒ, ʻē. Eia nō me kākou kēia ahiahi kekahi keiki ʻōpio, he haumāna nō ʻo ia ma ke kulanui,
o ka ʻōlelo Hawaiʻi. ʻŌ, ʻo ia nei nō. No Olowalu nō ʻo ia.
ʻAe.
ʻO kona ʻohana ʻo, a, Rod^^, {amū,} Rodrigues. ʻO Hīnano Rodrigues nō kona inoa. ʻAe. A no Olowalu nō ʻo ia.
^^^
ʻAe, mahalo. A i ka makahiki hea ʻoe i neʻe mai nei i Oʻahu nei?
ʻEhia ou makahiki i kēlā manawa?
ʻUmikūmāhā?
E huli i ka hana paha.
Hānai ʻia e, e kēia ʻanakala?
ʻŌ.
I Mānoa?
ʻAʻohe. ^^^
ʻŌ, i kahi o, kahi o, kokoke i kēia,
ʻĒ.
Kokoke i kēia haukapila ʻo ka, Queen?
ʻAe. ʻAe. Pehea ke, pehea ke kula i ia mau, a, ia mau lā?
Kamaliʻi kāne wale?
ʻĒ.
I hea?
Pohukaina.
He inoa kēia,
he inoa ʻāina?
ʻĒ.
ʻAe. Pehea ke kula? Maikaʻi nō ke kula? Pehea nā mea i aʻo ai iā, i, iā ʻoukou?
ʻĒ.
Ka ʻōlelo Kelemānia?
A pehea? Paʻa nō iā ʻoe?
ʻO ia?
A, e like nō me ka^^.
ʻO ia? ^^^
!!
No ka mea, kēia kaikamahine nei, ʻo Haunani, a, ʻo ia nō kāna mea e aʻo nei i kēia manawa ma ke kulanui, ka, la, nā ʻōlelo ʻelua, ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi a me ka ʻolelo Kelemānia.
^^^
So, hiki nō iā ʻoe ke ʻōlelo ma nā ʻōlelo ʻelua iā ia. ^^^
^^^ A pehea ka ʻōlelo Hawaiʻi? He aʻo ʻia nō?
ʻĒ.
ʻO, ʻo wai?
ʻAuwaiolimu?
He hale kula ko laila?
ʻAe.
ʻAe, ʻae.
ʻAe. A ʻo ko, i kou hele ʻana i kēia Royal School, he aʻo nō i ka ʻōlelo Hawaiʻi?
ʻAʻole. He mea laha wale paha ka ʻōlelo Hawaiʻi i ia mau lā?
ʻEā? ^^^ Kēia manawa, pehea? ^^^
ʻĒ.
Pololoi.
Aloha nō. ʻAe. A pehea, a, ua mākaukau nō kāu, a, kāu pila i kēia manawa? Ua hiki nō iā ʻoe ke hoʻokani mai i kekahi mele?
ʻĒ.
No ka, aloha aku i nā lehulehu,
e hoʻolohe mai nei i kēia ahiahi.
A, eia nō me ʻoe i kēia ahiahi he mau kōkua hoʻokani pila.
ʻAe. A, ʻo wai ka inoa o kēia mele āu e hīmeni ai?
ʻAe.
ʻĒ.
ʻĒ.
^^^
ʻĒ.
ʻĒ.
^^^ Kāne ʻokoʻa.
ʻAe. A ʻo wai ka mea nāna i haku?
ʻAe. ʻAe. E hīmeni mai. A he mandolin nō kāu i kēia ahiahi, ʻeā?
Mahalo nui. {Uhu.} ʻAe, mahalo nui. A pehea ka, ke, ʻehia makahiki, ʻehia makahiki o kēia mandolin, kēia pila?
ʻĒ. A na wai i aʻo iā ʻoe i ka hoʻokani pila ʻana?
A nāna nō i aʻo mai.
ʻĒ. Ua hoʻokani like nō ʻolua ma mua?
ʻĒ.
^^^ A ʻo ia nō kāu hana ma mua, he o^^, hoʻokani pila?
ʻĒ.
ʻĒ.
Hoʻokani ai.
^^^ ʻŌ. ʻO ia nō nā lā leʻaleʻa.
ʻAe. ʻAe, nui nō. Ka mahalo o kēia hoʻokani ʻana i kēia ahiahi.
ʻAe, hiki, hiki. A ʻo wai kēia mele?
ʻO wai kēia mele?
^^^ ʻAe, hīmeni mai.
ʻAe. Hana hou.
Mahalo nui. ^^^ Ua paʻa nō kēlā puʻukani ou.
^^^ ʻAe.
He aha?
ʻAe.
ʻŌ, nāu i haku?
ʻAe? Ho^^.
ʻUʻina.
ʻĒ. A. Kala loa nō kēia haku ʻana?
ʻĒ.
ʻAe, hīmeni mai nō. ʻUʻina ka inoa?
Mahalo. No Kauaʻi nō kēia mele?
ʻAʻohe.
No Maui?
ʻO Nāmolokama?
No Maui nō? Aia i hea kēia ʻāina?
Aia i Wailuku? Ma nā, ma ka mauna nō, ma kēlā ʻaoʻao ʻo ʻĪao?
ʻĒ.
Ma kēlā awāwa nō? Ma laila nō ʻo Nāmolokama?
{Mū.}
ʻŌ, kahi o kēia ʻāina?
^^^ ʻO wai kēia mele? Waikapū?
ʻĒ.
Auē, nani. Mahalo nui. ʻO kēlā ʻāina nō.
ʻAe.
ʻAe. No Maui. E kala mai. I kēia manawa, e hoʻolaha ana au i nā helu kelepona i ka lehulehu.
A, e nā Hawaiʻi e hoʻolohe nei i kēia ahiahi, e kelepona mai nō ma kēia mau helu. A, eia nā helu, helu ʻeiwa ʻelua ʻekolu, ʻole ʻehā, ʻole ʻelua, helu ʻeiwa ʻelua ʻekolu, ʻole ʻehā, ʻole ʻekolu, helu ʻeiwa ʻelua ʻekolu, ʻole ʻehā, ʻole ʻehā. Helu ʻeiwa ʻelua ʻekolu, ʻekahi ʻewalu ʻehā ʻehā. Helu ʻeiwa ʻelua ʻekolu, ʻekahi ʻewalu ʻelima ʻelima. A ʻo ia nō nā helu o kēia kahua a, ua hiki nō iā ʻoukou ke kelepona mai, e wehewehe mai paha ko ʻoukou mau manaʻo, a i ʻole, he makemake paha ko ʻoukou e launa pū me ka hoa kipa o kēia ahiahi, ʻo John Moses Puha. ʻAe, mahalo i kāu hī^^, a, hīmeni ʻana mai i kēia manawa. A, he nīnau kaʻu e pili ana i kēia mele hope nei, a, ʻo kēia mele e pili ana i ka ʻāina ʻo Waikapū me,
Wailuku. A, na wai i haku?
Nāu i haku?
ʻĒ.
Ō, kēlā ʻUʻina, ē?
ʻĒ, ʻē.
ʻĒ.
E kala mai, kala mai iaʻu, a, ʻō, kala mai. ʻAʻohe, ʻaʻohe pilikia. ^^^ Ke, ke ani, ke ani mai nei kēia keiki iaʻu e, ʻaʻohe pilikia. ʻAe. A, hoʻokahi wale nō āu mele i haku ai?
Hoʻokahi wale nō.
ʻAe.
ʻAe. A kēia makani ʻo, a, ʻo wai ka, he aha ka pololei o ka puana ʻana o kēlā inoa? ʻO Waikapu, a i ʻole, ʻo Waikapū?
Waikapū?
Waikapū.
Wailuku.
Waiheʻe.
A ʻo wai ka hā? Ka hā o nā wai? Waikapū, Wailuku, Waiheʻe?
Waiehu.
Waiehu. ʻAe. ʻO ia nō. ʻAe. A, he Kololio ka makani o Waikapū?
^^^
ʻĒ.
Kololio ka ma^^.
ʻOluʻolu, ʻē. ʻO wai ka i, ʻo wai ka makani o Olowalu? ʻAʻohe maopopo. ^^^ A, pehea ka, kēia mele, e, ua hoʻohui ʻia paha me nā, kekahi mau mele ʻē aʻe. ʻAʻohe ou hoʻomaopopo ka inoa o kēia mele, a,
Pākela ʻO ia, ʻOi Aku,
Kapu.
ʻĒ. Hoʻohui ʻia.
ʻĒ.
ʻĒ. ^^^ A, ʻo ka, ʻo ka hui hope loa,
e pili ana i nā ʻai like ʻole
ʻInamona? Ka^^.
Kukui?
ʻĒ.
Ka lūʻau?
ʻĒ.
ʻĒ.
A, ʻawaʻaw^^, waʻuwaʻu !!
Waʻuwaʻu o ka puʻu. ^^^
ʻAe. E kala mai. E hoʻolaha ana nō kēia kahua i wahi hoʻolaha i kēia manawa.
A hoʻi hou nō kāua ma hope.
ʻAe, aloha nō kākou, a eia nō mākou ʻo k^^, ka papahana kēia ʻo Ka Leo Hawaiʻi. A, e hoʻomaka ana nō mākou i kēia manawa e pane i kā ʻoukou kelepona ʻana mai. A, no laila, e hoʻomaka nō wau i kēia manawa. Aloha ahiahi kāua, Aloha nō. Aloha mai nō.
Aloha.
ʻAe.
Aloha nō kāua.
ʻAe. Pehea ʻoe?
ʻĒ, ʻē, ʻē. Aloha?
ʻAe. Kala mai iaʻu no kēia pilikia. ^^^
He aha?
ʻO ia ho^^. ^^^
Aloha nō. ʻĒ.
Mahalo nui i kou hoʻolohe ʻana mai.
ʻAe.
I, a, aia i hea ʻoe i kēia manawa?
ʻŌ, ʻē.
A, ʻae, aloha nō.
ʻAe, u^^, pehea, ua kamaʻāina nō ʻoe me kēia kanaka nei?
ʻAe. A.
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻĒ, ʻē, ʻē.
Pēia mai ʻo ia ala, ʻo ia kāna hana mau i nā lā a pau.
ʻĒ. ^^^
Ē. ʻO ʻoe pū kekahi paha?
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻĒ.
Well, mahalo nō i nā mākua i kā lākou aʻo mai i nā poʻe kamaliʻi.
ʻĒ.
ʻAe.
Pololei. ^^^
ʻĒ, ʻē.
ʻAe, pololoi.
{Mū.}
Ua hiki nō iā kākou ke mālama nō kēia mau mea.
ʻĒ.
Pololei.
ʻĒ, ʻē.
Well, ʻo ia nō ko mākou makemake nui, e paipai aku i nā poʻe ʻōpio e hoʻomau aku i nā mea waiwai a nā kūpuna i hāʻawi mai ai.
ʻAe.
ʻAe.
ʻAʻole, ʻaʻole.
No. Ua hiki nō.
Hiki nō. ^^^
Pehea kou ʻāina ʻo Mākaha?
ʻO ia?
ʻĒ.
ʻĒ, maikaʻi kēlā.
ʻĒ.
ʻAe. ^^^
Aloha nō ka ʻāina.
ʻŌ, ʻo wai?
Yeah. ʻAe.
ʻĒ, ʻē.
ʻĒ, well, ʻohana like nō kēia ʻohana Lindsey, ua laha ʻia ma Waimea, Hawaiʻi.
^^^
Nui nō kēia ʻohana.
A ʻo wau kekahi maopopo ʻole i nā ʻohana a pau loa no ka nui nō hoʻi o ka ʻohana.
Hō.
Weliweli ka nui o kēia ʻohana. ^^^
ʻĒ, a i Kelep^^, a, mea, Kaleponi nō hoʻi kekahi,
^^^ A puni ka honua.
^^^
ʻAe.
ʻAe, mahalo. E,
e maopopo anei iā ʻoe, a, a, ka pana nō hoʻi o kou ʻāina ʻo Mākaha?
ʻŌ.
ʻĒ, ʻē.
ʻO ia, ʻē.
No ka mea, ua makemake au e nīnau iā ʻoe kēia ʻāina o kēlā ʻaoʻao ʻo Pokāʻī ka inoa?
Pōkaʻī.
ʻĒ.
ʻĒ, ʻē.
ʻĒ.
ʻĒ, ʻē.
ʻĒ, ʻē.
^^^
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻAe.
ʻAe.
ʻĒ.
Pōkai kā kākou e hoʻolohe mau nei.
ʻĒ.
ʻĒ.
Pōkaʻī.
ʻO ia, ʻē.
ʻŌ.
ʻĒ.
ʻAe.
ʻŌ, ʻō.
ʻO, ʻo ke kahakai, ʻē.
ʻĒ, ʻē.
ʻĒ.
A, ua haku iho nei nō kekahi mele pili ana i kekahi inoa ma laila, ʻo ia ʻo, auē nō hoʻi, a, Neneu^^, paha?
Neneʻu
ʻĒ.
ʻO ia, ʻē, ʻē.
{Mū.}
ʻAe.
ʻĒ. Ua laki nō mā^^, a, kākou nā Hawaiʻi i, i ka hoʻopaʻa ʻana o nā inoa ma, ma nā mele Hawaiʻi.
ʻĒ.
ʻĒ.
Neneʻu. ʻĒ. He manu ia?
ʻO ia, ʻē.
ʻAe.
ʻŌ, ʻō.
Loko iʻa?
ʻĒ, ʻē.
ʻĒ, ʻē.
ʻĒ, ʻē, maopopo paha kekahi o ka poʻe hoʻolohe mai nei i kēia ahiahi.
ʻĒ.
ʻĒ, nā kupa, ʻē.
ʻĒ, pau loa i ka make.
No laila, koe kākaʻi^^, kākaʻikahi nā, a, nā Hawaiʻi,
ʻAe, pololei.
ʻĒ.
Mea minamina nō kēia.
ʻĒ.
Ke hala aku nō lākou, pau loa.
A.
ʻĒ. ^^^
Well, ma kēia hola hoʻokahi, pōkole nō hoʻi kēia hola, ua hiki nō iā n^^, iā ʻoukou e wehewehe mai i ko ʻoukou mau manaʻo i mea e, e hiki ke hoʻolaha i kēia mau mea i ka lehulehu i paʻa.
ʻĒ.
ʻĒ. ʻO ia nō ke ʻano o ka poʻe kānaka ma mua.
He inoa nō ko kēlā me kēia wahi.
Nā wahi liʻiliʻi.
ʻĒ
^^^
{Mū.}
Keawāwaʻula.
ʻŌ, Keawaʻula.
ʻĒ.
ʻĒ.
Yokohama. ^^^
ʻĒ. Keu nō hoʻi.
ʻĒ.
ʻAe.
^^^ Well, ma kekahi ʻano, a, hiki ʻole ke ʻalo aʻe, no ka mea, ʻaʻole hana mau ʻia ia mau inoa kahiko.
I waena nō o ka lehulehu.
Yeah, ʻae.
ʻO ia nō kēia puʻu kokoke i Moanalua?
ʻAʻohe oʻu maopopo ka inoa.
Puʻu Kākī?
ʻĒ.
Kākī, ʻē.
ʻAe. ^^^
ʻĒ.
ʻAe, ʻae.
ʻAe. But.
ʻĒ. Eia aʻe nei kekahi mau kelepona ʻana mai. Māliʻa paha, ua, he manaʻo paha ko lākou,
e pili ana kāu walaʻau ʻana mai.
ʻĒ.
Mahalo kou kāhea ʻana mai.
Aloha nō.
Aloha nō kāua.
An^^, ʻanoʻai kāua. Pehea?
Maikaʻi nō wau.
A hauʻoli pū nō mākou ko hoʻolo^^
ko ʻoukou hoʻolohe ʻana mai.
Auē.
ʻĒ.
ʻAe.
ʻŌ. Aloha nō.
ʻAe.
ʻAe, hoʻomaopopo.
ʻAe, he keiki ʻōpiopio kēia. No Olowalu ʻo ia.
ʻAe.
ʻĒ.
Pehea?
ʻŌ.
a, he, a, he ma^^, he ʻanakala kēlā nona.
ʻĒ, ʻo, ʻo wai ka inoa o kou makua kāne?
ʻŌ, ʻō, kala mai iaʻu. ʻO, a, ʻōlelo mai nei kēia keiki ʻo Vincent ka inoa o kona makua kāne.
ʻĒ.
ʻŌ.
ʻŌ, ʻo ia nō kona kupuna wahi^^, mea, kupuna kāne.
Ke ʻōlelo mai nei nō ʻo ia.
ʻĒ.
^^^
Well, ke huli nei nō ʻo ia i kona moʻokūʻauhau.
ʻĒ.
So. ^^^
ʻĒ.
Well, ma^^.
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻĒ, ʻē.
Ke ʻae mai nei, ʻē.
ʻAe, well,
ʻAe, ʻae.
A, ma hope aku paha, hiki nō paha iā ia ke hele i mua ou e nīnau i kona moʻokūʻauhau. Paʻa paha iā ʻoe kekahi?
ʻĒ.
Ha.
A n^^, ʻo kou ʻohana no Kohala, akā, ʻo ʻoe, no neʻi nei?
ʻĒ.
ʻŌ.
Kaukau, ʻē, ʻē, ʻē.
ʻĒ.
ʻO ia. ʻAe, ʻae.
ʻAe.
ʻŌ.
ʻĒ, ʻē, ʻē.
ʻAe. ʻO ia nō.
^^^
Well.
Aia nō ma ka huli ʻana ka loaʻa.
ʻAe.
Well.
ʻAe?
ʻĒ, hiki. Alia iki, ē?
ʻAe. Alia. Aiʻa.
Aloha nō kāua.
Maikaʻi nō mākou.
A pehea ʻoukou?
ʻĒ.
Ua hiki.
Hiki, hiki.
ʻAe.
No hea, ʻē.
Aloha mai nō. Pehea ʻoe?
Maikaʻi nō wau.
A, no hea ʻoe?
No Kohala?
A. ʻO, ka ʻohana hea?
E Nāhuina?
Auē, ka, e kala mai ʻoe iaʻu no ka mea ʻōpiopio nō wau. ^^^
^^^ Kohala ʻĀkau?
ʻAe, ʻo, no Kohala Hema au.
No Waim^^, no Waimea.
ʻAe.
ʻAe.
ʻO wai?
ʻO ia? ʻĒ.
ʻOhana nō kēlā noʻu. ʻĒ.
ʻĒ. ^^^
'O ia?
ʻŌ. Kala mai iaʻu no koʻu kamaʻāina ʻole iā ʻoe. ^^^
Līlia wai?
ʻŌ. ʻO ko^^, a, kēia kaikamahine a Kamaki?
Aʻole. ʻO, ʻo kēia i male iā Keoki? Keoki Hale?
ʻAe, ke^^, a ʻae. ʻO William, ʻae.
ʻAe. ʻO ka.
Kona inoa kamaʻāina ʻo Keoki Hale.
ʻĒ.
{Mū.}
ʻAe, ʻae. He^^.
{Mū.} I neʻi nei nō ʻo ia, kēlā mau mahina aku n^^, a, kēlā mahina aku nei nō.
ʻĒ. ʻO Līlia. Ua hui au me ia.
ʻAe.
ʻAe. A pehea, pehea kou hoʻolohe ʻana mai i kēia ahiahi? ^^^
ʻĒ.
ʻŌ.
Āhea ʻoe e hoʻi ai?
Poʻalua?
ʻŌ.
ʻŌ. I Maui ʻoe e noho nei?
Auē.
ʻĒ, ʻē.
Aia nō i koe?
ʻĒ. Well, ʻaʻohe oʻu,
kamaʻāina loa me nā ʻohana o Kohala i^^, no koʻu ʻōpiopio nō hoʻi, a,
ua haʻa^^, haʻalele wau i ka ʻāina i ka piha ʻana o koʻu mau makahiki he ʻumikūmāhā, hele wau i ke Kula ʻo Kamehameha.
ʻAʻole wau i hoʻi hou, a, no ka wā hoʻomaha wale nō au i hoʻi ai, a, ʻaʻole kamaʻāina loa. Me nā poʻe o Waimea wale nō i kamaʻāina loa ai. ʻĒ.
Mahalo nui i nā m^^,
{Mū.}
ʻAe, mahalo.
ʻĒ. No nā kūpuna nō hoʻi.
Na lāua nō aʻo mai, a me nā ʻohana nō hoʻi.
ʻŌpiopio. ^^^
ʻĒ.
Nui koʻu hopohopo no ka loaʻa ʻole o nā hoa kamaʻilio.
No ka mea, ʻo ka poʻe makule, ʻelemakule wale nō nā mea e maopopo ai i ka ʻōlelo.
ʻĒ.
Pololei, ʻae.
ʻAe. A.
ʻĒ.
ʻO ia nō kaʻu i ʻōlelo aku ai iā Moke, iā Keoni Pu^^, a, Puha i kēia ahiahi, a u, i koʻu wā kamaliʻi, ʻaʻole wau nānā i kēia mea ʻo ka ʻōlelo Hawaiʻi.
ʻO kēia manawa, nui koʻu minamina.
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻAe, ʻae. ^^^
Kamaʻāina nō ʻoe me, me n^^, me kēia ʻohana, kekahi, a, ua noho nō ʻo ia i.
A Uiha mā, ʻae? ^^^
ʻAe. Kam^^.
A ʻo koʻu ʻana^^, ʻeā?
Nora?
Aunty Nora, ʻae.
Aia nō ʻo ia ke ola nei.
A. ʻO ia paha ke kupa, a,
o ka, ʻē, o ka ʻāina kēia manawa. ^^^
Yeah, ua hala pau loa ka nui o lākou.
ʻAe.
ʻĒ.
{Aha.} Mahalo. Aloha aku nō hoʻi.
ʻAe.
ʻAe.
Hiki.
ʻO kou inoa?
ʻAe.
ʻAe. No Kohala, ʻo hea o Kohala?
ʻO Puʻuhue?
ʻŌ.
ʻO Hālawa?
ʻĒ, Kapaʻau, ʻē.
ʻŌ.
ʻAe. Well, mahalo no kēia hui ʻana o kāua.
^^^
ʻĒ.
Kala mai, a,
Poina iaʻu. Yeah, kēia ka, hoʻokahi o, o, o, o kāna keiki, ua, ua hana ʻo ia ma kēlā uapo o Kawaihae ma mua. Kēia manawa, ua neʻe, ʻaʻohe oʻu maopopo i hea lā.
I Kauaʻi?
ʻĒ, ʻē.
ʻAe, Donald, ʻae.
ʻĒ.
{Aha.}
{Mū, mū.}
ʻŌ. ʻĒ.
ʻĒ.
{Mū.} Ke hele loa nei nō nā kamaʻāina o ka ʻāina o Waimea.
Koe kākaʻikahi wale nō. ^^^
Nā pua, ʻo ia nō nā mea i koe. ʻAe.
E, e like, e like nō me aʻu.
ʻAe. ʻĒ.
{ Mū.}
Well.
ʻĒ.
Well, no, m^^, e, mai Kohala nō hoʻi. ^^^
Nui ka, nui ka Hawaiʻi o Kohala.
Kēia manawa, ʻaʻole, ʻē, ma mua.
ʻĒ. Well, ʻo ia nō paha ka ʻōlelo ʻana o kēlā ʻōlelo kaulana, //Lēʻī ʻo Kohala,
e nā kāna^^. ʻĒ. ^^^
Aloha nō.
ʻAe.
ʻAe. Aloha nō.
ʻAe. Pēia nō me aʻu.
Aloha nō kāua.
A hui hou aku nō.
Mahalo nui. Aloha ahiahi kāua.
Maikaʻi. Pehea ʻoe?
ʻAe.
ʻAe, maikaʻi nō kāna hīmeni ʻana, ʻeā?
^^^
ʻĒ.
ʻAe, ua hele ʻo ia i laila.
ʻAe, po^^, po^^, pololei.
Ua hele ʻoe i kēlā kula?
Nāna i hoʻokumu?
ʻĒ.
{A.} Well, i kona mau lā, i ko Puha mau lā, keiki kāne wale nō.
Kula A^^? Kula wai?
ʻOhana?
ʻO ia, ʻē.
Hoʻololi.
ʻO Royal School?
ʻĒ.
ʻĒ.
ʻAe.
ʻAe.
Well, mahalo no kēlā, no kēia lokomaikaʻi a ke aliʻi.
ʻAe.
I kēia Poʻa^^.
ʻĒ. Ka Poʻaono aʻe?
ʻŌ, like nō.
ʻĒ. ^^^
Mahalo iā ʻoe i kou mau manaʻo i kēia ahiahi. A hui hou aku, ʻeā?
ʻAe.
ʻAe, mahalo nui iā ʻoukou a pau i ko ʻoukou kāhea ʻana mai i kēia ahiahi e, o launa pū ma ka ʻōlelo makuahine. A, pehea ʻoe, e, a, Puha? Ua, ke, kī, kī mai nei nō hoʻi ka pila o,
a ʻoukou?
Hiki nō? ʻAe.
ʻAe, hiki, hiki. Hīmeni mai.
ʻAe, hīmeni.
ʻAe. !!
ʻĒ, ʻē. No, hiki nō iā ia, iā ia nei e, mea, e kōkua mai iā ʻoe.
Alia, ē? ʻAe, ke k^^, ^^^. ʻEleu mai. ʻAe.
Mahalo nui. Mahalo. Mahalo nui i kou hele ʻana mai i kēia ahiahi,
i kou lokomaikaʻi mai iā mākou. A mahalo nui iā ʻoukou e nā Hawaiʻi e, e hoʻolohe nei i kēia ahiahi. Mai poina i keia Poʻalua aʻe, e hui hou ana nō kākou. Aloha nui. A hui hou aku nō kākou.
Maikaʻi nō wau. Auē. Hauʻoli kēia hui ʻana.
A, pēlā pū ʻoe i kēia mīkini. A, naʻauao ka haole.
ʻĒ. Kēia,
hiki iaʻu ke walaʻau aku iā ʻoukou.
A, mahalo. A.
Hauʻoli pū nō hoʻi au.
No kēia launa pū ʻana i loko o kēia hui a nā ʻōpio o kēia kula Hawaiʻi.
A, hānau ʻia au i Maui. Olowalu, Maui.
ʻAe. ʻO ia koʻu home hānau.
ʻUmikūmāwalu kanawalukūmāhā.
A kanawalu kūmāwalu
ʻAe.
^^^
No kēia hana o ka hoʻokani pila.
ʻAe.
ʻO, ʻē, ʻōpiopio i koʻu,
koʻu kūlana. ^^^
Keka^^, kekahi nō hoʻi, mamake au e hauʻoli i ka poʻe.
!!
A.
ʻO koʻu pāpā?
ʻĒ.
Koʻu pāpā, ʻo Moke Puha nō kona inoa.
Moke Puha.
ʻAe. Koʻu māmā, ʻo Kaʻiu.
Kaʻiu.
No, no Maui, Honokōhau.
ʻAe.
Koʻu pāpā, no Lāhaina, a mea, no Waiʻanae, Oʻahu nei.
Yeah.
Koʻu mau kūpuna, a,
ʻAʻohe maopopo loa.
ʻĒ.
He inoa?
ʻAʻole wau i maopopo.
ʻAʻole maopopo. Kaʻu wale nō maopopo, ʻo ia kēlā mau ʻāpana o Maui, ʻo Olowalu, ʻo Ukumahame^(Ukumehame). A, aia kekahi ʻāpana ʻo Olowalu.
A, mai Kāʻanapali nō hoʻi, ʻo Lāhaina.
A Honokōhau, n^^.
a ma ʻō aku. A hōʻea loa i Wailuku.
ʻAe.
Hōʻea nō kēia i, i Waipahu, mea, Waikapū.
ʻAe, ʻae.
I, i Olowalu nō. Olowalu.
A ʻo ka poʻokumu o ka wā, o kēlā kula i ia manawa ʻo ia ʻo William Hoʻopiʻi.
Yeah, William Hoʻopiʻi.
ʻO ia ke kumu, a, kumu nui.
ʻŌ.
ʻO ia?
Auē. Auē.
ʻO ia?
Hauʻoli au i ka hui ʻana.
A, ua n^^, ua nui loa wau i ia manawa. A.
ʻUmikūmāhā makahiki.
ʻAe. Neʻe wau i Honolulu nei.
A, ʻaʻole. Lawe ʻia mai au e koʻu uncle. A, ʻo ia aku nō hoʻi !!
ʻAe, ʻae, ʻae, ae.
A, ʻo ia i manaʻo mai e hele i ke kula o ka Roy^^, Royal School.
ʻAʻole.
I,
Emma. Emma Street. Emma Street, yeah?
Alanui Emma. A.
ʻAe, ʻae, ʻae, ʻae.
ʻManaʻo wau i ia mau lā, kēlā kula, ma, ma mua, poʻe kamaliʻi kāne wale nō.
ʻAʻole kaikamahine.
ʻAʻole kaikamahine. Nā poʻe kaikamāhine, aia, aia lākou i, i Pohukaina, Kakaʻako.
I Kakaʻako. Pohukaina.
Ae.
ʻĒ.
Poʻe kamaliʻi wahine wale nō ia kula i ia manawa.
A, Royal, a, poʻe keiki kāne wale nō.
A, i koʻu wā e hele ana i ke kula,
Kekahi o nā haʻawina o ke kula, e, aʻo ana iā mākou i ka ʻōlelo Kelemānia.
ʻAe.
A, ua paʻa nō wau i kekahi moʻolelo. ^^^
Ae.
ʻAno, ʻano poina i kēia manawa.
ʻAʻohe walaʻau.
But, ʻo ia,
ʻŌ.
Mahalo
^^^ No kekahi manawa aku paha. ^^^
A, ʻo wau nō hoʻi kekahi o nā alakaʻi Hawaiʻi. He kumu kula wau, kula, kumu kula Hawaiʻi au no ka, no ka Sunday School o ko mākou hoʻomana.
ʻO ʻAuwaiolimu
ʻAuwaiolimu. ʻAuwaiolimu.
ʻAe.
A ka hoʻomana. Hoʻomana L^^, a, LDS.
A ʻo wau ke kumu, o ke, o kā mākou papa Hawaiʻi.
Sunday School.
ʻAʻole, ʻaʻole, ʻaʻole.
ʻAe, ʻae, ʻae, ʻae, ʻae, ʻae.
ʻŌ. Kaumaha loa koʻu noʻonoʻo. Koʻu,
i ka nalowale o ka ʻō^^, o nā, he nele, nalowale aku ana ka ʻōlelo Hawaiʻi.
Kaʻu poʻe moʻopuna, hilahila i ka ʻōlelo Hawaiʻi. ^^^
Inā nō, inā ʻo ka manawa kēia,
e hoʻokani ai, a, hiki nō.
ʻAe.
^^^
Hiki.
Ka, kahi, a, nā paukū o kēia hīmeni e pili ana nō ʻo ia no ka, kēia mau, kēia kāne me kēia wahine.
ʻAe. Hele aku ke kāne i waho. Pani i ka puka.
A i hoʻi ʻana mai, a ua paʻa ka puka,
ua laka ʻia.
A kiʻei ʻo ia ma ka puka kī,
a ʻike aku i ka, i kona hoa me kekahi kāne i loko,
o ka, o ka lumi. ^^^
ʻAe. A ʻo ia ka mea, ʻo, nui o kēia
ʻAʻole wau i maopopo. ^^^
Kauoha Mai (Keyhole Hula)
> Uneune aku wau
Ma ka pani puka, ʻeā
A ua paʻa mai loko
I ka laka ʻia
Kiʻei aku wau
Ma kī pa^^, kī, ʻeā
E honihoni ʻia ana
Kou ihu kapu, ʻeā
ʻAʻole kāu hana
Ke aloha ʻole lā
ʻO ka paʻa mai loko
A i ka laka ʻia
Hāʻina ʻia mai
A^^, ana ka puana, ʻeā
A ʻo ka paʻa mai loko I ka laka ʻia
A^^, auē. Iwakālua a ʻoi makahiki.
Na Johnny Alamida.
ʻAe.
ʻAe. Hoʻokani like māua.
ʻĒ.
Hoʻokani pila. Hoʻokani pila.
Ma mua, noho wau i ke alanui School me Fort Street. A, ia mau lā, me ka pila e, e kau, e hele, hele wāwae ai mai ka alanui Emma, a hōʻea i ke alanui i Nuʻuanu.
E hele ai me ka pila a hīmeni,
kani ai ^^^
ʻAe, ʻae.
ʻAe. Hoʻokani hou, ^^ hoʻokahi pele^^, hoʻokahi mele i koe, a laila, ^^^
A laila, but, ʻo,
A kēia mele ʻo ia hoʻi kēia, "Kakaʻako mākou, ʻai i ka pipi stew." ^^^
Hana hou.
ʻĒ. ^^^
A. A. ^^^
Hoʻokahi, hoʻokahi mele,
aʻu i haku ai.
ʻAe. ʻO ia ka,
k^^, ka^^, ua lohe paha ʻoukou i kēlā hīmeni ʻUʻina.
ʻUʻina. Naʻu i, naʻu i ha^^, i haku.
ʻAe, ʻae.
Kala lōʻihi loa.
> ʻUʻina ^^^
ʻUʻina
Kani ʻuʻina lā, ka wai aʻo Nāmolokama
Waiho kila, ka lawe i ka like o nā manu
ʻOe hoʻonini ana i ka maka o ka pua
Hoʻohihi ka wale aku nō wau i laila
ʻUʻina, ʻuʻina ē
ʻUʻina ka wai aʻo Nāmolokama
ʻUʻina, ʻuʻina ē
ʻUʻina ka wai aʻo Nāmolokama
Kani ʻuʻina lā, ka wai aʻo Nāmolokama
E wawalo ka maka i ka piko o ka mauna
E hoʻohanini ana i ka maka o ka pua
A hoʻohihi wale aku nō wau i laila
ʻUʻina, ʻuʻina ē
ʻUʻina ka wai aʻo Nāmolokama
ʻUʻina, ʻuʻina ē ʻUʻina ka wai aʻo Nāmolokama
ʻAʻole.
No Maui.
ʻAe.
ʻAe.
Aia i Wailuku.
ʻĪao.
ʻO ʻĪao.
Hoʻokahi mele koe aʻu i mele ai, a laila,
maopopo kahi o kēia wahi.
ʻĀina, ʻē.
> Kololio ka makani
O Waikapū ia
Kala mai, kala ma^^, kala mai, kala mai. ^^^
Ko, ko,
Kololio
Kololio
> Kololio ka makani o Waikapū ia
Noho ana i ka ʻolu aʻo Wailuku ia
Kani o ke kai, ka pua i mohala i ka pali
Ke pani wai o ʻĪao
Kololio ka makani o Waikapū ia
Noho ana i ka ʻolu aʻo Waialuku^^ ia
Kani o ke kai, ka pua i mohala i ka pali
Pani wai o ʻĪao
Inā pēlā mai kāu hana
Pākela ʻoi aku ka pipili
ʻO kāu hana hele ʻē aʻe nō ia
Kohu like me Waiʻaleʻale
Pūlehu, a lose out
A hoʻonuʻu e māneʻoneʻo
Ke he waʻuwaʻu nei ke kīleo lā
Kukui ʻai ʻinimona paʻakai ʻawaʻawa Kōmikōmi a i ka ʻelelau o ka lima
ʻAe,
i Maui. ^^^
Hiki nō.
ʻAe.
Naʻu.
Naʻu. Naʻu i haku.
Kēlā ʻUʻina.
ʻĒ, kēlā inoa ʻUʻina.
Naʻu i haku^^, haku.
ʻĒ.
ʻAe, hoʻokahi wale nō,
wale nō.
Akā, ka hapa nui ia, nā hīmeni Hawaiʻi o kākou nei.
Waikapū.
ʻĒ. ʻAʻole, ʻaʻole ʻoki ma waena. Waikapū
ʻĒ.
Wailuku. ʻAe.
Waiheʻe.
Waiehu.
Waiʻehu, ke ʻehu
ʻAe, ʻae.
ʻĒ. Waikapū,
Kololio ka makani.
Wailuku, a, ʻoluʻolu ka makani.
ʻAʻole.
ʻAe, ʻae, ʻae,
hoʻohui ʻia, hoʻohui ʻia.
Hoʻohui ʻia.
Naʻu nō kēlā i hoʻohui. ^^^
Kēia hīmeni ʻo.
ʻAe, ʻae. E, ka moʻolelo o kēlā, ʻo ia hoʻi, inā kākou, a, pūlehu i ke k^^, i ka
ʻAʻole.
I ka lūʻau,
Lūʻau.
A, inā ʻaʻole moʻa pono kēlā lūʻau,
Maneʻo ka puʻu.
maneʻo ka puʻu. A ʻo ia kēia,
Waʻuwaʻu ana ʻoe, waʻuwaʻu ʻoe,
Waʻuwaʻu ʻoe i ka puʻu.
ʻAe, ʻae.
Okay.
{Mū.}.
ʻĒ.
Aloha nō.
ʻAe. ^^^
Auē.
ʻO wai kēia?
ʻŌ, ʻō, ʻae, ʻae, ʻae, ʻae.
ʻAe, ʻae ʻae.
Maikaʻi, maikaʻi.
^^^
^^^ Mahalo.
ʻĒ.
No kēia hana paha ʻo ka hoʻolauleʻa, ʻo ia ke kumu. ^^^
A, ʻae, ʻae.
ʻĒ, ʻē, ʻē, ʻē.
Hana mau, hana mau.
ʻAʻole ʻai nui loa. ^^^
ʻAe.
ʻAe, Olowalu.
^^^
ʻŌ.
I Lāhaina aku nō hoʻi ʻoe, ē?
ʻŌ.
ʻO ia kaʻu e, e nīnau nei kekahi o ke^^, a ka mo^^, kēia poʻe kamaliʻi.
A, hōʻike maila i ka moʻolelo, mokoʻok^^, moʻokūʻauhau,
o koʻu kaikuahine ʻo Victoria.
^^^
Auē nui ko !!
ʻĒ.
ʻŌ.
{Aha.}
Hauʻoli kēia hui ʻana.
ʻAe.
^^^
ʻAe.
Mahalo, mahalo.
^^^
Hauʻoli a^^.
Hauʻoli au i kēia kono o kēia kamaliʻi.
ʻŌ.
ʻAe, mahalo loa wau.
No kēia ʻōlelo Hawaiʻi a kā^^, a kāua.
But. ʻAe. Nalowale aku ana.
ʻAe, ʻae.
Yeah.
ʻAe.
A, a hu^^, a hui hou.
Aloha nō.
Okay. Hiki.
Hiki nō. Hoʻokahi me^^,
Hoʻokahi mele au. E hoʻopōkole au i kēia mele, a pau nō hoʻi.
Kala mai, kala mai.
ʻAe.
Ua noho au a kupa i kou alo
A kamaʻāina i kou leo
Kahi ona ka manaʻo i laila
A i neʻi ka waihona o ke aloha
Aia i ka wēkiu ka pua lehua
I ālai ʻia maila e nā manu
ʻO ia ka makani Waiolohia
I ʻaneʻi ka waihona a ke aloha
Ua noho wau a kupa i kou alo
A kamaʻāina i kou leo
Kahi ona ka manaʻo i laila I neʻi ka waihona o ke aloha
Mahalo !!.
## Aloha e Hawaiʻi. ʻO neia ka hola ahiahi, hapalua hola ʻewalu, eight thirty p.m..
Aloha ahiahi kāua.
!!
## ʻAnoʻai ke aloha e nā pua o ka ʻāina. Ua pā iho nei ko ʻoukou mau pepeiao i Ka Leo Hawaiʻi o ke ahiahi a me nā mele aloha o ka ʻāina, me he kahawai lā, e ʻōlino mau, e nanahe mau, a e nani mau. Aloha a nui loa iā ʻoukou a pau, a hui hou aku kākou.
## ʻAuhea ʻoukou e nā makamaka. E hoʻolohe mai iā mākou, nā ʻōpio o ke Kulanui o Hawaiʻi. E lohe ana ʻoukou i nā mea e pili ana i nā hana a me nā ʻike a nā kūpuna i aloha nui ʻia. E hoʻolele ana ʻo Ka Leo Hawaiʻi i kēlā me kēia Poʻalua. E hoʻomaka ana kēia hoʻolele i kēia manawa, ka hola ʻewalu o ke ahiahi.
Aloha?
A, ʻo Kauanoe kēia?
ʻŌ.
Ua kā^^, aloha ahiahi kāua.
Kelepona mua aku nei wau, a pane mai ka mea, kahi mea ~
ʻAe.
ʻAʻole hiki ke ʻalo aʻe, no ka mea, ke uluāoʻa mai nei ke ao.
Ke uluāoʻa mai nei ke ao.
^^^ Aloha nō.
Mahalo. Mahalo nō wau i koʻu hoʻolohe ʻana i kēia papahana a ʻoukou.
ʻAe. No ka mea, ^^^ a noʻu iho makeʻe au i ko kākou ʻōlelo makuahine. Mai koʻu manawa kamaliʻi a i koʻu wā ʻelemakule.
No laila,
Aia nō wau i lalo o kou kapakai i lalo o Mākaha.
ʻŌ, ʻAilā kēia !!
Aloha kāua.
ʻAe, ʻo, no ka mea, aia wau i mua o lākou no ka ʻekalesia Molomona lākou
ʻAʻole nō wau i kamaʻāina. Ua, ua k^^, ua hui aku nei nō au me ia i kēlā mau lā aku nei i ka mea, ka, Johnny Pāpū, a,
hoʻolohe wau i kāna pāʻani ʻana i kekahi pila,
kāna pila nō hoʻi a hīhīmmeni nō hoʻi ʻo ia.
Nenea nō hoʻi koʻu pepeiao i ka hoʻolohe.
A, maikaʻi kēlā.
Aia nō, aia ʻo ia i laila, hauʻoli ke kanaka.
Well, a, eia aku, eia mai, a, eia, kāhea mai nō ka mea, ʻo mea, ʻo Kameaaloha iaʻu, a,
kūkulu māua i kā māua ʻāpana hana. A i kekahi manawa nō hoʻi, koʻu poʻe hoaaloha haole nō e hoʻolohe nei, kelepona mai iaʻu, a,
hele aku nō mākou i kā mākou hana kūikawā.
No ka mea, ^^^ a, nui koʻu, a, koʻu ʻiʻini nā hīmeni Hawaiʻi. A, mai koʻu mau lā ʻōpiopio a ua ʻelemakule i kēia manawa, a.
No laila, a, !!
ʻAe, ʻae. Pololei kēlā.
Mau, mau lākou wale nō e loaʻa ai ka ʻike i nā keiki a kākou i kēia manawa.
A inā, inā hoʻolohe nā keiki iā lākou.
ʻO ka wā i hala, nā wā ma mua, hoʻolohe nā keiki i ko lākou poʻe mākua, kūpuna. A ʻokoʻa kēia, kēia wā ke hele neʻe nei.
No ka mea, loli ko kāua, ko kākou wā i kēia manawa.
A ke hoʻohaole aku nei kākou i kēia manawa.
No laila, minamina maoli ko kākou ʻōlelo Hawaiʻi.
ʻAe, ua hiki nō,
but, pehea ana no ko kākou poʻe pua?
A no ka mea, na lā^^, ʻo lākou wale nō ke noho aku ana ma kēia mua aku.
A, ke hala kākou ma ʻō ala, a
na lākou nō e hoʻomau aku.
Kōkua.
Kōkua kēlā.
Maikaʻi. A paʻa loa paha kāua i kēia m^^, ua hoʻopaʻa loa au ??, a hoʻopaʻa loa paha au iā ʻoe no koʻu kamaʻilio ʻana iā ʻoe.
He p^^, he poʻe ʻē aʻe nō paha i makemake ai e kamaʻilio aku me ʻoe?
A.
ʻAe, ʻae.
A, ʻano, ʻano ^^^, ʻano kuʻu ihola mākou i kēia ahiahi, kēia lā.
A.
Kuʻukuʻu ka makani, kuʻu nō hoʻi i ke kai.
ʻAe.
//Maikaʻi Waipiʻo alolua i nā pali\\.
Aloha nō.
No ka mea, ua hālāwai au me kekahi o kou ʻohana makua kāne paha
ʻO, ʻo Lindsey.
A, ʻO lālā mākou no kou ʻahahui Kamehameha, a ua hoʻopā aku wau i kēlā mau, kēlā mau pule aku nei,
A ua walaʻau mai, a, kona māmā, a, kou māmā, a, kona hoahānau kēlā.
ʻAe.
A, !!
ʻAe, nu^^, ʻohana nui nō kēia.
Nui hewahewa.
^^^
'Ae, ʻae, no ka mea, eia kekahi i Maui, e^^, eia kekahi i Molokaʻi.
ʻAe, pololei nō.
ʻAe, puni honua.
A, maikaʻi kēlā, no ka mea, pēlā e,
e hahai a puni, puni ke ao nei.
A.
A, ʻaʻole kēia ʻo koʻu ʻāina. Koʻu ʻāina ʻo ka wai o Kaʻaiea
Mai, mai Waialua a neʻe aku i ka wai o Kaʻaiea, e ho^^, e hoʻopili ana iā, mea, iā, iā Ka Lae ʻo Kaʻena.
A, koʻu one hānau, ʻo Waialua.
A.
ʻAʻole. Pōkaʻī.
Yeah, Pōkaʻī.
ʻO, ʻo ia ka hoʻo^^, a, hoʻopuana pololeʻi^(pololei) ʻana.
No ka mea, ua nui nō nā poʻe, a, i hoʻohalahala mai iaʻu. ʻŌlelo aku wau iā lākou, mai koʻu manawa kamaliʻi, kanama^^, kanalimakūmālima makahiki i hala aku nei,
noho i kuʻu po^^, poʻe kaikuaʻana hīmeni ana i kēia poʻe hīmeni mai Ka Lae ʻO Kaʻena mā a hōʻea ana i Waialua, mālama, a, i Waiʻanae nei. Mālama nui nō hoʻi i, Līhuʻe. Neʻepapa ke ʻano o ka hīmeni ʻana.
A hōʻea maila i kēia, ka makani Kaiāulu o mea, o Waiʻanae, ʻo Waiʻanae nei.
A, a puka ihola ka huaʻōlelo,
Pōkaʻī.
No laila, a, ^^^ mau makahiki i hala aku nei,
hālāwai ihola au me kekahi luahine, a, kupa no, no lalo nei ʻo Waiʻanae, ʻo, ka, Mrs. Pililāʻau.
A, no ka mea, noʻonoʻo nui nō wau i kēia, kēia mea, kēia inoa ʻo Pōkaʻī i loko oʻu, kēlā oʻu. No laila, i mea e hoʻāpono mai e nā poʻe kupa o neʻi nei,
hoʻopā aku wau, "E ia nei, māmā, a, ʻo wai ka inoa pololei o kēia, i kēia, kēia wahi e kāhea ʻia nei ʻo Pōkaʻī?
A, Po^^, a ʻōlelo ʻia mai i kēia manawa, Pōkai, Pōkai.
ʻĒ, Pōkai.
No laila, ʻakaʻaka mai nei ua luahine nei iaʻu, walaʻau mai iaʻu me kēia, "He lalau ka hoʻo^^, ka walaʻau ʻana o nā poʻe kānaka o kēia manawa. A, he aha ka hoʻopuana pololeʻi^(pololei) ʻana?"
A ho^^, hoʻākāka, hoʻākāka mai nei ua luahine nei iaʻu, ʻo Pōkaʻī.
A, hōʻike ana wau iā ʻoe ʻo, Pōʻa^^, ʻo Pōkaʻī, ʻaʻole kēlā ʻo ke kapa kai. ʻOkoʻa nō ka inoa o kēlā kapa kai.
A ʻo Pō^^, Pōkaʻī, aia ma hope aku nei.
No laila, kū aʻe nei ʻo ia i nuna, kuhikuhi mai nei iaʻu. ʻIke aku,
ʻike akula ʻoe i kēlā pōʻai ulu niu ma hope o ka hale, hale pule Kakōlika?
A, a Pō^^, Pōkaʻī kēlā.
ʻO, ʻo ia maoli ʻo Pōkaʻī. ʻAʻole kēlā,
ʻo, ʻo kahakai, ʻaʻole. He inoa kona, u^^, no laila, ua, ua poina au, ua hoʻo^^, hoʻomu^^.
Ua walaʻau mai nei ʻo ia iaʻu.
A, hoʻomaka me ka M, but ʻaʻole, poina ihola hoʻi iaʻu ka inoa.
A, Neneʻu.
Yeah, Neneʻu.
A, kēlā, he, he inoa kēlā o ka manu.
Yeah. Nāna, nāna nō kēlā hīmeni i haku ai.
Na ua luahine nei nō.
ʻO ia hoʻi, a, he manu kā kēia.
ʻAe, ʻae.
No ka mea, manaʻo ana wau ʻo Neneu, ʻaʻole, no laila, hālāwai ihola au me kekahi o kona hūnōna wahine.
A, kūkākūkā aneʻi māua, walaʻau mai nei, ʻaʻole, ʻaʻole nō, ʻaʻole ʻo Neneu. ʻO Neneʻu.
ʻĒ. He manu kā kēlā.
I ka wā kahiko, lele maila, mai hea mai, mai ka ʻākau paha. A laila, a hoʻopūnana i ka mea,
i ke kiʻowai i uka aku nei. He, he, he loko kā ko uka o mākou o Waiʻanae i ka wā kahiko.
He loko.
Loko iʻa.
A, ke, ke, mo^^, he mau mahina o ka, o ka, o ka {mū,} a, i loko o ka, he aha lā ka mahina, e lele mai kēia poʻe manu. No hea mai lā, ē, a.
Holo hoʻi, hele i laila, hoʻolulu.
A, pēlā paha.
ʻO nā poʻe nō paha, o mea, o,
Waiʻanae nei nā kupa.
A, koe wale nō,
a, e like nō me nā wahi ʻē aʻe a pau, pau nō ka poʻe, poʻe kahiko.
I hala.
ʻĒ.
i maopopo i nā moʻolelo,
me nā pana o nā ʻāina.
Minamina.
ʻŌ.
Pau loa.
No laila, ʻaʻole, ʻaʻole nā pua o kākou, ʻaʻole, ʻaʻole hoʻopaʻa, a,
Pau loa nō. ^^^
Ae, no ka mea, nui nō nā inoa ma loko i kapa mākou mai Mākua a hiki i Ka Lae ʻO Kaʻena.
ʻĒ, e hea ʻole ʻia nei i kēia manawa, no laila, ua loaʻa nō kekahi o ia mau hoʻomaopopo ʻana iaʻu.
No ka mea.
ʻAe.
Lik^^, like me kēia wahi a, ka, e hea ʻia nei i ka, ka ipu hoʻolele leo e heahea mau ʻia nei,
a Yokohama Beach, ʻō.
!! puʻuwai, ʻeha kuʻu puʻuwai,
no ka mea, ka inoa pololeʻi^(pololei) o kēlā, kēlā kahakai, o kēlā, kēlā kūʻono, mea, ʻo Keawaʻula.
No, Keawaʻula.
ʻAe.
ʻO ia ka inoa pololeʻi^(pololei).
A i ke^^, poʻe ola lau o kākou i kēia manawa, kapa ʻia aʻela, ʻo, mea, ʻo,
Yokohama Beach. Keu maoli ka ʻāpiki.
No laila
ʻĒ. Hewa maoli kēlā.
No ka mea, ^^^
ʻAe, ʻae.
A ʻaʻole ʻo kēlā wale nō. E like me kēia wahi e kāhea ʻia nei ʻo Red, Red Hill, ē?
ʻAʻole. Ua maopopo iā ʻoe ka inoa hoʻi o kēia wahi?
Yeah, Moanalua i luna aku.
Kohu mea, Kapūkākī^(Kapūkakī), ʻo ka inoa pololei.
Kapū.
Kapūkākī^(Kapūkakī).
Kapūkākī^(Kapūkakī). ʻAʻole ʻo Red Hill.
No laila, ia holo ʻana mai nei o kēia poʻe ʻili puakea mai loko mai o ʻAmelika,
hoʻololi ʻia ka inoa Hawaiʻi i inoa haole.
Kapa ʻia he inoa haole.
Aloha nō ko kāua ʻāina.
ʻAe, hiki, hiki.
Ua lōʻihi loa kēia kūkaʻi ʻōlelo ʻana a kāua. No laila,
ke Akua pū me ʻoe.
ʻAe, ʻae. Ko^^, bye. Bye.
A, ke aloha nō.
Aloha nō. ʻAnoʻai Kauanoe.
A, a pehea ʻoe?
Auē. Hauʻoli kēia e hoʻolohe aku nei iā ʻoe i kēia papahana hoʻolele leo o ka Hawaiʻi.
A a, ʻae.
ʻAe. Lele aku au, hoʻolo^^, hoʻolohe ana aku nei iā ʻolua.
ʻO ia. Kēia hoaaloha ou, ʻAilā.
Maopopo nō wau iā ia.
ʻAe. ʻO Henry Meheʻula kēia.
ʻAe. Kāhea aku nō hoʻi au i kēlā pule aku nei,
kūkā me, me Mrs. Kema.
ʻAe. A hoʻolohe aku nei au, ʻo ia hoʻi, hoʻopuka mai nei ʻoe i kekahi, a, hoaaloha me ʻoe e hana nei, ʻo ia hoʻi, ma kahi^^(ka) inoa, ʻo ia hoʻi ʻo Hīnano Rodrigues.
No Olowalu kēia?
A, nīnau aku ʻoe,
kona makua kāne, a, ʻo mea, ʻo Joe ?
ʻO ia uncle noʻu.
Ō, ʻō, ʻō.
A, ʻo John Kaukau.
ʻAe, maopopo wau iā Vincent.
ʻĒ, maopopo wau iā Vincent, no ka mea, ʻo Vincent, he, mea, ʻekinia^(ʻenekinia) ʻo ia no, no nuna o ka mea, ka kaʻaahi.
ʻAe, maopopo wau iā Vincent.
{A.}
ʻO ia?
ʻŌ.
ʻAe.
ʻO ia?
{A.}
No ka mea, kamaʻāina wau i kēia ʻohana.
Yeah.
Kamaʻāina wau. No ka mea, kēia ʻohana,
Vince no ka mea, Ro^^, Rodrigues, no ka mea,
a, kona ʻanakala, ʻo Joe, he mākaʻi ʻo ia no ka mea, no ka wā mahikō.
'Ē, ʻē.
ʻAe. ʻŌ.
ʻO ia kaʻu i hoʻolohe aku nei, a hoʻopuka mai nei ʻoe i kēlā inoa,
ʻo Olowalu, ʻae, kamaʻāina wau.
A, ʻaʻohe paʻa loa.
ʻĒ. ʻAʻohe paʻa loa.
ʻAe.
A^^, a, ʻaʻole, a, koʻu, a, poʻe kahu hānai,
ʻo ia kēia, a, ʻohana Meheʻula, no Kohala mai.
Akā, ʻo kuʻu, a, makua kāne, a, ʻo Kaukau.
ʻĒ. Akā, ʻo kēlā inoa ʻo Kaukau, paʻa nō kona, a, kahu hainai^^(hānai) ʻo ia nō ʻo Meheʻula.
ʻĒ. ʻOhana kēia, ʻo ia hoʻi, pili pū me nā ʻohana, ʻo ia hoʻi, e, a, ʻo, a, mea, ʻo William Heen mā.
ʻAe. ʻAe.
A, kēia ka ʻohana.
ʻAe. ʻAʻole i maopopo loa, pehea lā, ʻohana paha kēia, no, no kēia ʻohana o mea, o Kohala, pehea lā.
ʻO ia nō kēia, ke ʻimi nei nō hoʻi kēia i nā, i ka ma^^, moʻokūʻauhau?
'Ae? Pilikia kēia?
^^^
'Ae.
' Ae.
ʻĒ.
A, ʻo kēlā makua kāne i, a, ʻo mea, ʻo Moke.
A, mamake wau kūkā me ia.
ʻĒ. {Uhu.}
Aloha mai, Pāpā Puha.
Auē, pehea ʻoe?
Kamaʻāina nō ʻoe iaʻu?
ʻO Hanalē kēia.
Ka hūnōna nō hoʻi, o mea, au, a, ʻo Victoria Kaʻōpūiki.
A, pehea ʻoe?
Auē nō hoʻi. ʻEleu nō hoʻi ʻoe.
Hoʻolohe aku nei au i kou leo, a, ʻo ia mau nō.
Auē. ʻEleu nō.
Hā.
ʻO ia. A ʻo ia nō maha^^(paha) ke kumu i mea, e paʻa ai, k^^, a, kou kino.
ʻĒ. Hana mau i n^^, ka hana.
Ē.
A ʻo ia.
^^^ E, hoʻolohe aku nei au, ʻo ia hoʻi, kou ʻāina hānau, no Maui?
Olowalu?
ʻŌ.
A mai Lāhaina mai au.
ʻĒ.
ʻAe.
ʻAe.
ʻĒ.
ʻĒ.
A, ʻō, e, ʻō, ʻē, ʻē, ʻē, ʻē.
ʻĒ.
A pēlā nō hoʻi au i kaʻu i nīnau aku nei iā Kauanoe, ʻo ia hoʻi kēia keiki ʻo Hīnano Rodrigues.
Kamaʻāina nō wau i kona poʻe, a, ʻohana.
ʻĒ. A, kona makua kāne, kaʻu a, kamaʻāina loa wau iā ia.
ʻAe.
A, pēia nō hoʻi kēia.
Auē nō hoʻi ē. Heluhelu aku nei nō hoʻi,
heluhelu nō hoʻi au i loko o kēlā nūpepa i kāu mau hana.
Eleu nō ʻoe.
A kēia pō, lohe aku nei au i kou leo.
'Ae, ʻeleu nō.
A pehea nā ʻohana?
ʻAe, ʻae, ʻae.
ʻEleu nō kēia poʻe ka^^, ʻōpio.
Ē. ʻEleu, ʻeleu, ʻeleu.
'Ae. No ka mea, ke hele nei nā a, nā, nā ʻōlelo makuahine.
ʻĒ. Akā inā hoʻi nā, hoʻopaʻa mau ʻia kēia poʻe ʻōpio,
a,
laha nō.
ʻAe. A.
ʻAe, aloha nō kāua.
Ok? ok.
{Mū,} ʻae. Aloha nō.
Auē. Pehea ʻoukou?
ʻĒ. A.
A, ʻo ia mau nō. Ai^^.
A, kuʻu aunty, mai, a, ka ʻāina nui mai. Makemake ʻo ia walaʻau pū me ʻoe.
Hiki nō?
A, kali ʻoe.
Chad.
ʻŌ, ke aloha nō.
Maikaʻi. Pehea ʻoe?
^^^
No Kohala.
ʻAe.
Ka ʻohana Nāhuina.
ʻAe. Hoʻomaopopo nō paha ʻoe?
^^^
A, yes.
No Koha^^.
Waimea.
Kamaʻāina iaʻu ka poʻe o Waimea.
Koʻu ʻohana, aia i laila.
Ka ʻohana ʻo Līkana.
ʻĒ.
Yeah. Maopopo nō iaʻu.
Ke^^, ua ʻike nō wau iā ʻoe. ^^^
ʻAe. Hele nō wau i Waimea i nā manawa a pau loa.
^^^ Inā ma^^, hoʻomaopopo ʻoe iā Līlia.
Lindsey.
ʻAʻole.
Alia. Lindsey Nui. William Lindsey.
William Lindsey.
Kāna kāne kēlā. U^^.
'O Keoki Hale? A.
A ka inoa Hawaiʻi paha ia.
No ka mea, ʻaʻole maopopo iaʻu ka inoa Hawaiʻi.
Ke, ka inoa haole, maopopo iaʻu.
ʻŌ.
{Uhu.}
Maikaʻi.
^^^ Maikaʻi ka ʻōlelo.
Aia wau i Honolulu nei, walaʻau aku nei iā ʻoe.
^^^
A, Poʻalua paha?
ʻĒ.
Poʻalua, a hoʻi wau. Hoʻi wau i Maui.
ʻAe. Aia wau i Maui e noho nei. ʻO ia kēlā wau i haʻalele ai iā Kohala.
A hele mai i Maui nei. A but aia nō i Kohala koʻu ʻo^^, ʻohana.
So ʻohana, aia nō i Kohala.
ʻĒ.
ʻOhana !!
Yeah.
{Aha.}
But, mahalo wau,
!! ʻano o kāu ʻōlelo Hawaiʻi ʻana.
Kamaʻāina.
ʻĒ.
ʻAe.
{Mū,} ʻōpiopio ʻoe. Hiki iā ʻoe ke, !!
hiki iā ʻoe ke walaʻau Hawaiʻi.
Nānā aku au i ke, i ka poʻe ʻōpiopio o kēia mau lā.
{A.}
{Aha.} Po^^, poʻe ʻōpiopio, ua,
ʻaʻole hiki iā lākou ke walaʻau Hawaiʻi.
Poina ka ʻōlelo a ka makua.
A nā ʻōlelo haole, ʻo ia wale nō kā lākou,
e walaʻau nei kēia mau lā.
A.
Minamina.
ʻAe.
But kou poʻe ʻanakala a pau loa, akamai i ta ʻōlelo Hawaiʻi.
^^^
Uiha, Uiha Lindsey?
ʻAe, kamaʻāina wau iā ia.
Inā ʻoe ma laila,
hāʻawi ʻoe i toʻu aloha nui iā, iā,
Nora.
ʻAe.
Yes.
O ka ʻāina.
ʻAe, pololei. ^^^
Yes. ^^^
Inā ʻoe ʻike i kuʻu ʻohana i laila,
hāʻawi ʻoe i koʻu aloha nui.
Iā Līlia,
iā Nora,
Hāʻawi ʻoe i koʻu aloha nui.
Koʻu inoa, ʻo ʻĀwai. Kōleka ʻĀwai.
ʻAe.
ʻĀwai.
No Kohala. No Kohala wau.
ʻAʻole.
No Hālawa.
{Uhu.} Kapaʻau.
ʻAe.
Kamaʻāina iā ʻoe i ia mau wahi.
^^^
Inā wau hele i Waimea, kamaʻāina ʻoe i ka poʻe. Kēlā keiki a Līkana, hana nei,
i ka, i ka hale, a,
Yeah, poina.
Aia i Kauaʻi.
Yeah.
ʻO Donald?
ʻAe. Aia i Kauaʻi.
Hele mai nei ka māmā. Hele mai nei i Maui nei.
A pau, hele hoʻi ke keiki, hoʻouna i Kauaʻi i keia manawa, a hele ʻo ia i Kauaʻi.
Kēlā mau mahina aku nei.
ʻĒ, kamaʻāina wau iā lākou.
Koʻu ʻohana ponoʻī, ponoʻī kēlā.
{Uhu.}
^^^
Pololei hoʻi kāu.
But, hemahema lakou i ta ʻōlelo Hawaiʻi i kēia mau lā.
Kekahi poʻe, ua ʻapo nō lākou i ka ʻōlelo Hawaiʻi, a kekahi nō hoʻi, ʻaʻole.
But ma Waimea, nui kamaliʻi akamai i ta ʻōlelo Hawaiʻi.
Ma Waimea.
A !!
Yeah.
ʻAʻole kēia manawa.
ʻĒ. Kākaʻikahi.
I ka nuku nā kānaka\\.
^^^ Ka makani ʻĀpaʻapaʻa.
Kuʻu, kuʻu ʻāina kēlā. ^^^
ʻO ke aloha nō ko kāua.
Hauʻoli koʻu walaʻau ʻana me ʻoe.
Yes.
Aloha. ^^^ A hui hou aku.
ʻAe. Mahalo.
Aloha ahiahi e Kauanoe. Pehea ʻoe?
Maikaʻi nō. ʻO Māhela koʻu inoa.
A, ua hoʻolohe au ia ʻoe a Tūtū Puha. Maikaʻi.
'Ae.
A ua lohe au iā Tūtū Puhi, a, Puhi, Puha,
e ʻōlelo Royal School.
A. ʻAe. Ma ka alanui Queen Emma?
ʻAe. A hoʻomanaʻo, hoʻomanaʻo au, a, ʻo kē^^, kēia kula, no ka mea, ua hele au i kēnā kula.
ʻAe, a na Kauika^^, keaouli Kamehameha ʻEkolu.
Ae,
i hoʻokumu i kēia kula.
Ae, a ka inoa mua o kēia kula, a, ke Kula ʻOhana.
Ke Kula ʻOhana.
ʻAe. Ka inoa mua.
A ma hope mai, a,
ʻAe.
ʻAe, ʻo Royal School.
{Amū,} a hoʻomanaʻo au iā, e heluhelu,
A, ʻo Kauikeaouli,
e, e ʻōlelo e kuʻu ai^^, aupuni mōʻī ana, ke aupuni mōʻī o ke aʻo.
A.
ʻAe, a kēia Poʻaono aʻe,
a, ka lā hānau o Kamehameha ʻEkolu.
!! ʻae.
ʻAe. Like me ka lā Saint Patrickʻs.
ʻAe.
Mahalo iā ʻoe.
ʻAe.
A hui hou.